शहरी शेती: नवीन तंत्रज्ञानाच्यासाह्याने भरेल देशातल्या मोठया लोकसंख्येचे पोट

प्रत्येक वर्षी जगातील लोकसंख्या वाढत आहे.आणि त्याच बरोबर उपवाशी पोटी झोपण्याची संख्या पण झपाट्याने वाढत आहे. जगात असेपण काही लोक आहेत कि त्यांना एका वेळचे जेवण पण मिळत नाही. पण ह्या लोकांची संख्या गावपेकश्या शहरात खूप जास्त आहे. ह्याच बरोबर शेती करण्यायोग्य जमीन कमी होत चाललेली आहे.ह्याच समस्येला तोडगा काढण्यासाठी शास्त्रज्ञाणी शेतीच्यानवनवीन पद्धती शोधुन काढल्या आहेत कि ज्या अर्बन एग्रीकल्चर (शहरी शेती) ला पुढाकार देतील. शहरी शेती घराच्या बाहेर लहान बगीच्यात पण केली जाऊ शकते, घराच्या छतावर पण केली जाऊ शकते, घराच्याआत वर्टिकल शेत बनवल्या जाऊ शकते. भविष्याच तर माहित नाही कस असेल पण आजकाल ह्याचे खूप सारे उदाहरण बघयला मिळतील.

सरळ रेषा तयार करून होणारी शेती, भिंतिवर होणारी शेती, मातीविना होणारी शेती, पाण्याशिवाय होणारी शेती, पिकांना आवश्यक असणारे अल्ट्रा वायलेट तरंगची पण सोय केली जाते. घराबाहेर केल्याजाणारी शेती मान्सून वरती अवलंबून असते. परंतु घराच्या आत केली जाणारी शेतीला घरातच आवश्यक असणारे वातावरण तयार केले जाते.आजकाल अश्या शेतीचा प्रयोग खूप बघायला मिळतो ह्या नुसार अंदाज येईलच कि अश्या प्रयोगनेच शेतीची वाटचाल भविष्यात खूप पुढे जाऊ शकते. वर्टीकल शेती हाइड्रोपोनिक्स द्वयारे केलीजाणार्या शेतीला शेतकर्यांना कमी जागेच विजेचा पूरवाठा करवा लागतो. हि शेती करण्यासाठीचे आवश्यक समान पण बाजारात कुठे पण मिळून जाते.

भारतात शहरी शेतीची दोन प्रकार आहेत. एक त जे आहेत कि ज्यांना आपल्या आवडीने शेती करायला आवडते आणि त्यांना पर्यावारण जपायला आवडते स्वतचे आरोग्य जपून शेती मध्ये विविध सेंद्रय भाजीपाला आणि फळे पिकवायला आवडतात. ह्यामुळे असेच लोक आपल्या बगीच्यात घराच्या छतावर लहान स्वरुपात शेती करायला सुरुवात करतात. भारतात असेपण काही स्टार्टअप आहे कि जे ह्या शेतीबद्दल माहिती देतात. जयपूर ची द लिविंग ग्रीस, शहरातील छतावरी शेती पुर्ण सेटअप तयार करून देते. अश्याच काही कंपनी ikheti मुंबई,पुणे आणि दिल्ली Edible Routs, हैद्राबाद मध्ये Homecrop आणि बेंगलुरू मध्ये Greentechlife और Squarefoot Farmers आहेत.

जिस तरह खेती की ज़मीन कम हो रही है उस हिसाब से खेती के ऐसे विकल्प भविष्य के लिए अच्छे साबित हो सकते हैं।

डॉ. दशरथ पांडेय, कृषि वैज्ञानिक, मध्य प्रदेश

दुसरा जे आहे ते शेती ला आपला व्यापार बनवतात. आपल्या देश्यात भरपूर असे तरुण आहेत जे वर्टिकल फार्मिंग आणि हाइड्रोपोनिक्स च्या मध्यमातून भरपूर नफा कमवत आहेत. दिल्ली मध्ये Tritonfoodwroks कंपनी मध्ये ४ तरुण मिळून काम करतात हे तरुण हाइड्रोपोनिक्स पद्धतिने शेती करतात.ट्राइटन फूडवर्क्स चे फाउडर ध्रुव खन्ना सांगतात कि मी सिंगापुर च्या काही शेतात जाऊन हाइड्रोपोनिक्स शेती शिकली आहे आणि त्यानंतर आम्ही चार मित्र मिळून ह्याला दिल्ली मध्ये सुरु केले. मागच्या वर्षी आम्ही २०००० स्क्वॉयर फुट मध्ये ७०० टन फळे आणि भाजीपाला चे उत्पन्न घेतले. अश्याच प्रकारे चंडीगड ची पिंड फ्रेश कंपनी पण हाइड्रोपोनिक्स च्या द्वारे शेती करत आहे आणि हिच कंपनी हाइड्रोपोनिक्सला लागणारे साहित्त्य बनवयाला शिकवत आहेत, आणि गरज पडल्यास हि कंपनी सेटअप पण तयार करून त्याची उभारणी पण करून दते.  

पिंड फ्रेंश के फाउंडर सोमवीर सांगतात ''पिंडफ्रेश जे पण की तांत्रिक साहित्त्य बनवतात ज्यापासून हाइड्रोपोनिक्स च्या सहाय्याने भाजीपाला उगवला जाऊ शकतो. ह्याच्या मदतनी आपण आरामात घरामध्ये किचन गार्डन बनवल्या जाऊ शकतो आणि ह्यात सूर्य च्या किरणाची गरज पडते. ह्याच प्रमाणे पिंडफ्रेश हि कंपनी लोकांच्या घरी जाऊन तांत्रिक संच नीट बसवण्यास मदत करते. सोमवीर सांगतात कि घरात जर  तांत्रिक संच अश्या जागेत असेल कि जिथे सूर्य प्रकाश नीट पडत नसेल तर आम्ही कस्टमाइज्ड करून प्रकाश्याचे व्यवस्था करतो. कंपनी फक्त घरामध्येच हि सुविधा नाही तर ऑफिस मध्ये असणारे शोभेचे झाडेचे शुषोभीकरणाचे काम पण करते.
      

का आहे ह्याची गरज :-

शहरी शेती मध्ये जगाची कृषी परिवर्तन करण्याची क्षमता आहे. शहरी शेती लहान जागेत जास्तीचे उत्त्पन्न घेता येऊ शकते. वाळवंट सारख्या जिथे शेती करणे शक्य नाही अश्या जागेत पण शेती करणे शक्य होऊ शकते. हळू हळू शेतीयोग्य जमीन कमी होत

चाललेली आहे आणि उत्पन्न वाढण्यासाठी रासायनिक खतांचा आणि कीटकनाशकांचा बेसुमार वापर होत आहे. ह्या सर्वाचा आपल्यावर खूप वाईट प्रभाव होत आहे. ह्या सर्व कारणामुळे आपल्याला शहरी शेती ला पुढाकार द्यायला हवा. एक तर शहरी शेती  कमी जागेत केली जाते आणि दुसर म्हणजे हाइड्रोपोनिक्स, एयरोपोनिक्स, एक्वापोनिक्स सारख्या विविध पद्धतीने सेंद्रिय शेती केली जाते म्हणजे ह्या शेती मध्ये कोणतेच रासायनिक खतांचा उपयोय केला जात नाही. शहरांमध्ये राहणारे लोक पण ताजे आणि सेंद्रिय फळ आणि भाजीपाला ला प्राधान्य देतात हा त्याच्यासाठी चांगला पर्याय असू शकतो.

मध्य प्रदेश चे कृषी वैज्ञानिक डॉ. दशरथ पांडेय सांगतात कि “ आजकाल फळ आणि भाजीपाला मध्ये कीटकनाशकांचा व रासायनिक खतांचा भरपूर उपयोग केला जातो जो कि आपल्या आरोग्याला हानिकार असतो. अश्या परीस्थीमध्ये जर शहरी मध्ये राहणारे लोक जर आपल्या छतावर बगिच्यात व वर्टिकल शेती मध्ये व वर्टिकल सारख्या पध्दतीने रासायनिक खत न वापरता शेती केली तर ह्या पेक्ष्या काय चांगलाच असेल ”. ते म्हणतात ज्या प्रकारे शेतीसाठी जमीन कमी होत आहे त्या प्रकारे अश्या काही पध्दती नक्कीच भविष्यात चांगल्या उपयोगी पडतील. 

हा हिरवागार भाजीपाला कदाचित आपल्या शरीरात विष तर टाकत नाही आहे न ?

रस्त्याच्या कडेला असणारा हिरवागार ताजा चमचम करणारा भाजीपाला बघून आपण नेहमीच थाबतो.
परंतु हे शक्य आहे का? भाजीपाला व फळामध्ये एवढी प्राकृतिक चमक शक्य नसते. हि कमाल आहे रासायनिक आवरण व ऑक्सीटोसिन चा, जो भाजीपाल्या आवश्यकतेच्या अधिक चमकदार बनवतो आणि आपण त्याला  खाऊन हळूहळू आपण आपल्या शरीराला बिमार बनवत असतो.
 शेतकरी भाजीपाला व फळे जसे कि भोपळा, गोल भोपळा, काकडी इत्यादि ला कमी वेळात मोठ करून बाजात आणण्यासाठी वेगवेगळ्या कीटकनाशकांचा उपयोग करतात त्यामुळे असा भाजीपाला आपल्याला फायदा पोहोचवण्याचा सोडून दवाखान्यात पोहोचू शकतो.

लखनऊ चे जनरल फिजीशियन डॉ. एससी मौर्या सांगतात, “ पूर्वी जे नेचुरल बियाणे असत त्याचा उपयोग जास्त प्रमानात होत असे त्यामुळे ते आरोग्यासाठी हानिकारक नसत आणि फायदेमंद असत.परंतु हल्ली जास्त फायदा मिळवण्यासाठी भरपूर शेतकरी हाईब्रिड बियाणे पेरतात त्यामुळे भाज्याची वाढ लवकर होत असते. परंतु हा भाजीपाला खाऊन आपल्या शरीराचे नुकसान करत असतो.”

वांगी, टोमॅटो ला चमकदार दाखवण्यासाठी त्याच्यावर केमिकल च आवरण लावल्या जाते. अश्या भाज्या जास्त वेळ सुखालेल्या दिसत नाही. उदाहरण म्हणून आपण आपल्या घरी पपई झाडाची तोडली तर ती २४ ते ४८ तासाच्या आत खराब होते.परंतु जर शेतकरी त्याला शेतकरी तोडतात तेव्हा ते पैराइड केमिकल
चा उपयोग करतात त्यामुळे हे जास्त वेळेसाठी ताजे आणि टिकून राहतात. अश्या भाजीपाला व फळे जेव्हाजेव्हा आपण खातो तेव्हा आपण आपले आतील
अवयव खराब करत असतो.

पूर्वी जे नेचरल बियाणे होते त्यापासूनच भाजीपाला उगवल्या जात असे त्यामुळे आरोग्याला त्याचा फायदा होत असे परंतु हल्ली जास्त कामाई करण्यासाठी शेतकरी हाईब्रिड बियाण्याचा उपयोग करत आहे ज्यापासून
भाजीपाल्याची वाढ झपाट्याने होते.
डॉ. एससी मौर्या, जनरल फिजीशियन, लखनऊ
डायबिटीज च्या केसेस वाढत आहे
हल्लीच झालेल्या रिसर्च नुसार भाज्यापाल्यामध्ये वापरल्या जाणारे कीटकनाशक ला खाल्याने डायबीटीचे केसेस वाढत आहे. हा शोध उंदरावर करण्यात आला त्याला काही दिवस सतत कीटकनाशकांचे अन्न देण्यात आले.त्या उंदरांमध्ये डायबेटीस चारपटीने वाढत गेला.
दिल्ली चे डॉ वीके जैन सांगतात “ काही वेळा आमच्याकडे अश्या केस येतात ज्यांना शेतात कीटकनाशक फवारताना ते त्याच्या शरीरातचाल्या जाते त्यामुळे ते बेशुद्ध होतात. तर मग त्या फवारलेल्या भाजीपाल्याने आपल्यला असा कोणता फायदा होणार आहे.” हल्लीच झालेली घटना आपल्याला चांगलीचा शिकवण देऊन जाते ती म्हणजे “यवतमाळ मध्ये शेतात फवारणी करतांना त्यांना झालेली विष बाधा”

 ते पुढे सांगतात ह्याला खाऊन थोड्या वेळासाठी मळमळ होणे, उलट्या होणे, डोके दुखणे, पोटात दुखणे होऊ शकते आणि आणि दीर्घकाळाने कैंसर, लिवर खराब होणे किडनी खराब होणे इतर आजार पण होऊ शकतात.
सुरुवातीपासूनच केमिकलचा उपयोग होत आलेला आहे
फळे आणि भाजीपाला मध्ये केमिकलचा उपयोग बियाणे लावन्यापासून सुरु करण्यात येतो ज्यामुळे खराब होऊ नये उत्पन्न चांगले व्हावे व लवकर व्हावे. ह्याच बरोबर भाजीपाला धुवायला खराब पाण्याचा उपयोग होतो.ज्यामध्ये लेड, कैडमीयम ची मात्रा असते जी शरीराला नुकसानदायक असते .
केमिकलच्या प्रभावापासून वाचण्यासाठी हे मार्ग लक्षात ठेवा.
• सर्वप्रथम भाज्या बाजारातून आणल्यावर त्या नीट धुवून काढा.
• १५ ते २० मिनिट स्वच्छ पाण्यात ते त्याला तसेच ठेवा.
• गरम पाण्यात मीठ टाकून हिरवा भाजीपाला धुवून काढा.
• भाज्यांना नीट कापून आणि साल काढून शिजवा.

IIM टॉपर ने पहिल्या दिवशी विकली होती २२ रुपयांची भाजी, आज आहे करोडोचा टर्नओवर

बिहारच्या एका अश्या युवकाची गोष्ट,ज्याने भाजीपाला विक्री ला आपला व्यावसाय बनवला आणि हजारो शेतकर्याना यशस्वी रितीने मार्ग दाखवले.


स्वतच्या प्रोजेक्ट डेस्क शेतामधून आपल्या कॉलोनी पर्यंत येता येता भाज्या इतक्या महाग होत जातात, हा प्रश्न  IIM अहमदाबाद  मध्ये टॉप करण्या युवकच्या मनात पण येत असे. म्हणूनच एमबीएमध्ये सुवर्णपदक जिंकल्यानंतर त्यांनी कोणत्याही कंपनीमध्ये अभियंता किंवा सीओ बनण्याऐवजी स्वतासाठी काम केले, जे लाखो लोकांसाठी रोल मॉडेल बनले.शेतकर्याच्या मुलाने एक कंपनी स्थापन केली, ज्याने त्याला केवळ करोडपतीच नाही बनवले तर एक लाखापेक्षा जास्त शेतकर्यान त्याचा लाभ पण झाला,  22 हजार पेक्ष्या जास्त शेतकर्यांना देखील फायदा झाला. कौशलेन्द्र, देशातील सर्वात प्रतिष्ठित व्यवस्थापन संस्था, IIM अहमदाबाद येथे शिकलेले आहेत, त्यांना एमबीएमध्ये सुवर्णपदक देण्यात आले.म्हणून बहुराष्ट्रीय कंपन्यांनी त्यांच्यासाठी मोठ्या पोस्ट्स सोबत वाट बघत होती, पण त्यांच्या मनात काहीतरी वेगळं होतं. त्याचे बहुतेक मित्र देश्याच्या कानाकोपर्यात निघून गेले मात्र कौशलेन्द्र अहमदाबाद येथून दूर १७०० किलोमीटर आपल्या राज्यात बिहारची राजधानी पटनाला परत आले. त्याने एक भाज्यांची दुकान उघडली आणि पहिला दिवस विक्री फक्त 22 रुपये होती, परंतु 2016-17 मध्ये कंपनीचा टर्नओव्हर 5.5 दशलक्ष होता.

       
अभ्यास करून नोकरी करणे ही सर्वात सोपी गोष्ट होती. परंतु व त्यांनी विचार केला कि मि कस बिहारच्या लोकांचे

इतर राज्यात पलायन थाबावे मि शेतकरी कुटुंबातील आहे. मला अस काही काम करायचं होत ज्यामुळे छोट्या शेतकऱ्याच भल ह्याव. मि छोट्या शेतकऱ्याकडून भाजीपाला घेऊन शहरात विकायला सुरुवात केली. पुढे ते सांगतात मि बघितलं होत लहान शेतकरी भाजीपाला पिकवत होते परंतु त्यांना त्याचा योग्य मोबदला मिळत नसे. परतुं हाच भाजीपाला शहरात ह्याची खूप किंमत मोजावी लागते. आईडिया सुरवातीपासून क्लेअर होती. मध्यस्थ व्यापारी काढून चांगल्या आणि ताज्या भाज्या शहरात विकयाच्या ज्याचा फायदा शेतकर्यांना आणि मला मिळेल.परंतु हे काम येवढ सोप्पं नव्हत. पहिल तर हे ऐक MBA झालेला भाजीपला विकणार का मग शेतकरी तयार करणे आणि शेवटी ग्राहक शोधणे कठीण झाले. कौशलेन्द्र सांगतात,"शेतकर्यांच्या विचारसरणीत बदल करणे इतके सोपे नव्हते. सुरुवातीला दोन ते तीन शेतकरी पुढे आले, पहिल्या दिवशी भिंडी, मटार, फुलकोबी विक्री करताना पटना पोहोचला तेव्हा फक्त 22 रुपये विकले गेले, मला आठवत नाही की भाजीपाल्याची किती खरेदी होती पण 22 रुपयांची विक्री आनंददायक होती, किमान विक्री केली गेली.शेतकर्याकडून भाजीपाला विकत घेतात आणि त्यांना शहरात थेट विक्री करतात. तो कौशलेन्द्र यांच्या कंपनीचा एक दिवस होता आणि आज एक दिवस आहे. आता 22,000 हून अधिक शेतकरी त्यांच्याशी जोडलेले आहेत आणि 85  कर्मचारी कार्यरत आहेत. सुरुवातीला हे काम सुरू करण्यासाठी कौशलेन्द्र लहान भाजी उत्पादक लहान विक्रेत्यांकडे गेले.

त्यांच्या समस्या लक्षात घेता, या क्षेत्रात काहीतरी नवीन करू विचार यामुळे लहान शेतकर्यांच्या भाजीपाल्याला योग्य किंमत मिळू शकते.

आणि त्यांना चांगले उत्पन्न मिळते आणि मध्यस्थांव्यापारी पासून मुक्त होईल.बिहारला परत येण्याच्या कारणांबद्दल त्यांनी सांगितले, "येथे श्रमिक वर्ग खूप स्थलांतर करतो कारण त्यांना असे वाटते की या स्थलांतर थांबवण्यामध्ये इथे रोजगार संधी कमी आहेत.या स्थलांतर करण्याना लोकांना इथेच रोजगार द्यावा याच विचाराने मी परत आलो सुवर्णपदकानंतर, आपण एक भाजीपाला विक्रेता म्हणून काम करण्यास प्रारंभ कराल, लोक आपली थट्टा करतील. या प्रश्नाचे उत्तर म्हणून त्यांनी म्हटले, "मी बदल करण्यासाठी प्रत्येक विनोद सहन करण्यासाठी तयार होतो आणि कोणत्याही कामाच्या सुरूवातीला आपला विचारांना आणि आत्मविश्वास वाढविण्यासाठी तयार होतो. हे जाणून घेणे महत्वाचे आहे की माझा एक विनोद बननार होता ,हे  मला चांगले ठाऊक होते की ही आपल्या समाजाची रूढिवादी संस्कृती आहे जी शिक्षण झाल्यावर मि भाजीपाला विकाचे व्यवसाय सुरु करू शकत नाही कोण काय करू शकतो हे सर्वासाठी फिक्स आहे "कुप्रसिद्धतेतही एक नाव आहे, कामाच्या ठिकाणी समाजाच्या मानसिकतेबद्दल विचार करणे, कौशलेन्द्र म्हणाले. कि माझ्या या चर्चा

 सर्वत्र होईल, ह्या गोष्टीला मि दोन मार्गाने घेतले आहे. ऐक त हे काम योग्य नाही आणि दुसरा म्हणजे हे काम कोणताही युवक सुरु करू शकतो. प्रेमचंद्र जी यांचे एक वाक्य लक्षात घेऊन ते म्हणाले, 'कुप्रसिद्धातही एक नाव आहे', चांगले किंवा वाईट नाव माझे आहे. "बिहार राज्यात नालंदा जिलह्यापासून ४० किमी अंतरावर मोहम्मदपूर गावामद्ये राहणाऱ्या  कौशलेन्द्र ने पाचवी पर्यंत प्राथमिक विद्यालय मध्ये केली सहावी पासून १० वी पर्यंत नवोदय विद्यालय आणि १२ वि ला पटना येथे  केली त्यानंतर एग्रीकल्चर मधून इंजीनिरिगच  शिक्षण गुजरात मधून पुर्ण केली भारतीय प्रबंधन संस्थान, अहमदाबाद(IIM ) मधून MBA ची डिग्री आणि सुवर्ण पदक मिळवले आणि बिहार ला परत आला. 

कौशलेन्द्र यांनी 'कौशल्य फाऊंडेशन' कंपनी स्थापन केली आणि 2008 मध्ये शेतकरी 'समृद्धि' नामक प्रकल्प बनवून तयार केले.कौशलेन्द्रांचा विश्वास आहे, "सुरुवातीला शेतकर्यासोबत भेट घेतल्या झाले, पहिल्या बैठकीत सर्व शेतकरी  पाच मिनिटात उठून गेले हे आमच्यासाठी निराशाजनक होते, परंतु त्यांची मानसिकता बदलणे इतके सोपे नव्हते.

आम्हाला ते चांगलेच माहित होते मानवांचे संसाधने ही सर्वात मोठी साधने आहेत असे मानून आम्ही बदल सुरू केला.बस स्थलांतर थाबावे हिच इच्छा होती. ते पुढे सांगतात "आमचे स्वप्न रिलायन्स किंवा अंबानी व्हाव अस नव्हती, बिहारच्या लोकांचे स्थलांतर थाबावे आणि भाजीपाला विक्रेत्यांना वाजवी किंमत द्यावी. ग्राहकांना  ताज्या भाज्या मिळव्यात या उद्देशानेआम्ही आमचे काम सुरू केले,हे काम बिहारसाठी पूर्णपणे नवीन होते, परंतु आम्हाला या कामात यश मिळाले आहे.कोणतेही काम सुरू करण्यासाठी खूप पैसे असणे आवश्यक नाही,मझ्याकडे इतके पैसे नव्हते जे की मी ह्या व्यासायात गुंतवणूक करू शकेल ह्या व्यासायात मला ज्यास्त गुंतवणूक गरज पडली नाही, हळूहळू, योग्य शेतकरी भाज्या उत्पन्न करण्याचे नवीन मार्ग जाणून घेतले त्यांनी त्यांच्या भाजीपाल्याच्या योग्य किंमत मिळविण्यास सुरुवात झालीआणि ग्राहक ताज्या भाज्या  मिळू लागल्या.कौशलेंद्र त्याच्या अनुभव आणि अडचणी खूप आल्या.

कौशलेन्द्रच्या मते, भाजीपाल्याचे योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे,वनस्पतींमध्ये भाज्या सर्वात सुरक्षित असू शकतात, म्हणून आम्ही अशा योजना बनविल्या आहेत ज्यामध्ये भाजीपाला खराब होणार नाही म्हणून आम्ही भाजीपाला तोपर्यंत नाही तोडत जोपर्यत तो विक्रीसाठी नाही लागत सरकारची कोणतीही धोरणे बनविली जातात, मोठ्या शेतकरी लक्ष्यात ठेऊन करतात; लहान शेतकर्यांना काहीही लक्षात ठेवून काहीही केल जात नाही.मुख्यतः गहू आणि तांदूळ  ला घेऊनच नेहमी चर्चा होत असते यामुळे कौशलेन्द्र या विषयाशी सहमत नाहीत.भाजी विक्री शेतकरीला धरून पण पॉलिसी बनणे आवश्यक आहे.

कौशलेंद्र जवळ पटना येथे 10 टन छोटा कोल्ड चेंबर आहे. ताजी भाज्या नालंदाच्या सकरी लेनमध्ये ग्राहकांपर्यंत पोहोवेत 

त्यासाठी त्यांच्याकडे बर्फ शीत पुश कार्त (रस्त्यावर-रस्त्यावरचा ठोक व्यापारी) असतो जो फायबरपासून बनविला जातो. या ट्रंकमध्ये 200 कि.ग्रा. पर्यंत भाज्या पाच ते सहा दिवसपर्यंत ताजी राहू शकतात. त्यात इलेक्ट्रोनिक स्केल (तराजू) आहेत आणि ते ग्राहकांच्या दरवाजावर ताजे पोहचतात.कौशलेन्द्र म्हणाले, "यावर्षी (2016-17) कंपनीची उलाढाल पाच करोड आहे, ज्या वर्षी मी येथे आमच्यानंतर परत आलो
तेव्हापासून येथील युवक आपले शिक्षण पुर्ण करून येथेच काम करत आहेत काही तरुण मोठ्या शहरांतून आले आहेत आणि बिहारमध्ये त्यांचे काम सुरू केले आहे.  कौशलेंद्र समृद्धी योजना आता संपूर्ण देशात अंमलात आणण्यासाठी तयारी करत आहे. हजारो शेतकर्यांसाठी ते आदर्शांचे आदर्श बनले आहेत.बिहारसह इतर राज्यातील शेतकरी येथे भाजीपला विक्रीचे यशस्वी मॉडेल शिकयला येत आहेत. कौशलेंद्रची यशस्वी कामगिरी उल्लेखनीय आहे.दरवर्षी, कोट्यावधी रुपयांच्या एकूण उत्पादनापैकी 40 टक्के भाज्या व फळे खराब होतात.

या शेतकऱ्याकडून खरच काही शिकण्यासारखे आहे

        हर्बल शेतीपासून लाखो रुपये कमावले आहेत,

 
तरुण शेतकर्याने शेतीच्या कामासाठी पोलीसाची नोकरी सोडले, परंपरागत शेतीची किंमत जास्त होती, नफा कमी झाला, मग जंगलाची बचत आणि विलुप्त औषधी वनस्पतींचे जतन करण्याच्या

हेतूने जंगलांची लागवड करण्यास सुरुवात केली. आज लाखो रुपये दरवर्षी कमाई करत आहेत.
गोरखपूरमध्ये राहणा-या अविनाश कुमारच्या जीवनाची कथा थोडी वेगळी आहे. वडिलांच्या सरकारी सेवेमुळे घराचे वातावरण शैक्षणिक होते. दोन भाऊ सॉफ्टवेअर अभियंता झाले. पत्रकारितेतील एमए आणि उत्तर प्रदेश पोलिसांमध्ये 6 वर्षांपर्यंत पोलिसांसाठी काम केले, परंतु काहीच उरले नाही. शेतकरी-उत्पादक असल्याचे विचार. पण परंपरागत शेतीची किंमत जास्त होती, नफा कमी झाला, म्हणून जिद्दीने प्रयत्न करू लागला. मग वन वाचवण्यासाठी आणि विलुप्त औषधी वनस्पतींचे संरक्षण करण्याच्या हेतूने औषधी वनस्पतींची लागवड सुरू केली. वर्ष 2015 मध्ये, अविनाश, ज्यांनी एका एकरात मक्याची लागवड सुरू केली, अनेक शेतकर्यांसह 150 एकरहून अधिक शंकांचे उत्पादन करीत आहे. आपल्या शेतीच्या फक्त तीन वर्षातच त्यांनी नफा कमावला नाही तर शेतीमध्ये शेतकऱ्यांना फायदा मिळवून दिला. आज ते किसान भावांसह पाणीपुरवठा करणार्या ठिकाणी ब्रह्मी, मंडुकपर्णी आणि वाच यांची लागवड करीत आहेत, ज्यामधून शेतकरी दरवर्षी 2-3 लाख रुपये कमावतात.

उत्तर प्रदेश (गोरखपूर, महाराजगंज, हमीरपुर आणि रायबरेली), बिहार (पश्चिम चंपारण, दरभंगा, समस्तीपूर, बेगुसराय, मुंगेर आणि मधुबनी), झारखंड, उत्तराखंड, राजस्थान, हिमाचल प्रदेश, सात राज्यांमधील शेतकरी छत्तीसगड एकूण 2,000 पेक्षा अधिक शेतकऱ्याच्या सोबत राहून विभिन्न प्रकारची शेती त्यामध्ये ब्रह्ममी, मंडुकपर्णी, वाच, तुलसी, कल्मेघ, कांच, भुई आमला, कुथ, कुटकी आणि कपूर कचरी यासारख्या औषधी वनस्पती पिकांच्या  तांत्रिक शिक्षणाद्वारे औषधी शेती देण्यासाठी जवळच्या राज्यातील शेतकर्यांना प्रेरणा मिळाली अविनाश यांनी कमीतकमी जर्नलच्या क्षेत्रात एक उदाहरण मांडले आहे. आज 50 एकर मध्ये

तुळस लागवड केली जाते ज्यामधून ४०० क्विंटल उत्पन्न होते. त्याचप्रमाणे, 50 एकरात मक्याची लागवड होत असून 150 क्विंटल उत्पन्न होते. एकूण 800 एकर शेतजमीनवर औषधी वनस्पती उगवल्या जात आहेत.
अविनाश म्हणतो, "जैविक किंवा नैसर्गिक शेती खर्च आणि पाणी वापर कमी होतो. रासायनिक पेक्षा सेंद्रीय शेती शाश्वत शेती आहे. शेतीची सुपीकता जास्त काळ टिकते,त्यामुळेच मी औषधी वनस्पतीचा शेती सोबतच एक पर्याय निवडला. औषधी वनस्पती, लागवड पूर्ण माहिती नसल्याने देशातील शेतकरी ज्यामुळे पारंपारिक शेती करणे भाग पडले आहेत. औषधी वनस्पतीचा उपयोगआयुर्वेदिक उपचार पद्धतीमध्ये केला जातो ज्याची मागणी देशामध्ये खूप ज्यास्त प्रमाणात आहे, परंपरागत पीक तुलनेत कमी खत आणि पाणी आणि अधिक काळजी आवश्यकता नाही औषधी अधिक फायदेशीर आणि टिकाऊ आहे वनस्पती लागवड स्विच करा. शिवाय ह्याची मागणीआंतरराष्ट्रीय बाजारातही आहे. "

आपल्या सुरुवातीच्या काळात लखनऊ चे संन्शोधक आशीष कुमार ह्यांचा आभार व्यक्त करतो ह्याच संस्थान मध्ये त्यांनी औषधी वनस्पतीच्या विषयी संपुर्ण माहिती मिळवली आणि गोरखपूर आणि महराजगंजच्या आसपासच्या लहान शेतकर्यांना निशुल्क प्रशिक्षण दिले आणि औषधी वनस्पतीच्या बियाणे लागवडीसाठी दिले.परंपरागत लागवड केल्याने शेतकरी, जास्तीत जास्त 2 पिके 30 हजार प्रति एकर रुपये लाभ मिळत नाही
म्हणून शेतकर्यांनी औषधी वनस्पती लागवड बदलू सुरु आहे.आता ते एका एकरमध्ये सुमारे 80 हजार रुपये कमावतात.पीक सुरूवातीला थोडे समस्या येऊ शकते. परंतु नंतर ह्या वनस्पतीची सखोल माहिती मिळवली तर मात्र समस्या येणार नाही. औषधी वनस्पतींचे कापणी करणे ही एक महत्त्वाची पायरी आहे कारण पिकांमध्ये आढळणार्या रसायनांची गुणवत्ता ही या झाडे कापणीवर अवलंबून असते.

गटाच्या स्थापनेचा विचार करून त्याने 2016 मध्ये 'शबला सेवा संस्था' स्थापन केली, ज्याचे नेतृत्व त्यांच्या पत्नी किरण यांनी केले. या गटची कल्पना अशी होती की गटात राहून बाजार शोधण्यात कोणतीही अडचण येणार नाही.एक गट असल्याने देखील शेतक-यांना आत्मविश्वास वाढेल. आज, गट उत्तर प्रदेश, बिहार आणि झारखंडमध्ये कोणत्याही सरकारी मदतीशिवाय यशस्वीरित्या औषधी लागवड करत आहे. पूर्वी उत्तर प्रदेशमध्ये औषधी शेतीचा प्रचार करण्यासाठी,आज शेतकर्यांना त्यांच्या आर्थिक स्थितीचे समर्थन करण्यासाठी शेतक-यांना जोडण्यासाठी अविनाशची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. शेतकरीशी संपर्क साधण्यासाठी क्रमांक 09430502802 (लेखक एक कृषी-पर्यावरणीय पत्रकार आहे)

Use a hot air ' Solar Air Heater'

Due to solar air heaters, heat gets 10 to 30 degrees Celsius of normal temperature. It can be used to reduce the use of other fuels by 20%. Through the system, solar energy conversion is possible up to 80 percent. This system is used in various sectors.

'Solar Air Hitter' is an effective mechanism for getting solar energy and heating it or using it for other purposes. This technology is used to create heat in the world due to its low cost, low cost. This system is used in various sectors. Mainly it is used for different processes in the farming sector. The use of this mechanism has been found useful in buildings which require high heat. This system can be used properly especially in poultry business or the process of drying of commodities.

This is the mechanism:

In the 'solar air heaters' system, plate collector, an absorbent plate is used.
At the top is a transparent overlay. The air is kept in the air.
The bottom and the other side of the equipment is equipped with heat resistant.
Air is sent from the artery which is parallel to the Plate Plate Collector. The flow of air is to be carried out in a transparent cover and a sucking plate.
The absorbent plate in the system is made of metal. It has a thickness of 1 mm.
The transparent cover is made of glass or plastic. Its thickness ranges from 4 mm to 5 mm.
On the bottom of the device and on the other side is a 5mm to 8 mm thick glass wool. Glass wool acts as heat resistant in this mechanism.
The entire mechanism is made from the metal sheet. This mechanism has to be kept at a particular angle.
The area of the system that is placed in the solar radiation area is two square meters. The absorber plate 'V' is made to increase heat efficiency. As a second option, this plate is designed to double the flow of air.
Dual flow system has two glasses of glass used in the system. Both of these goodies have air cavity, which acts as heat resistant.
The advantage of the system:

• The normal temperature gets 10 to 30 degree Celsius more heat.
• Free heat and other fuels can be used up to 20 percent.
• Solar energy conversion up to 80 percent.
• It gets 500 to 600 watts of power per square meter area.
• Cost of ventilation reduces, pollution is not done.
• Free heat source, energy saving, easy to use
• Pollution does not produce gas produced.
• There is no need for maintenance.

Use of the system:

• Production buildings, industrial buildings.
• Official and residential buildings.
• Use in various processes in agriculture.
• Useful in municipal, clinic, schools
• Use in military facilities

New Innovations in Greenhouse Control Systems & Technology

Various greenhouse automation equipment like computer software and sensors are connected and used to collect data in the greenhouse environment to boost crop yields. This new innovative technology (IoT or the Internet of Things) makes use of numerous sensors linked to a central greenhouse environment climate control computer. The greenhouse sensor system has elements that monitor and control temperature, humidity, electrical conductivity, pH, carbon dioxide (c02), fogging, shading and read external weather conditions via a weather station The gathered information helps to control not only specific elements within the internal growing environment but also saves time,  energy costs and labor. We even include in our software an irrigation schedule to control up to 5 different feed formulas and expandable zones. Growers today are investing in greenhouse technology & controls to ensure that their crop will produce healthy yields and run a more productive operation which in turn means, better financial performance for the company.

Greenhouse Sensor System Principles

 A sensor is any tool that measures some chemical or physical characteristics and alters the results into an electrical signal collected by the main automation computer and then this data can be easily read and interpreted by the grower. Automation can make growing easier with lots of instrumentation to be a more precise grower and get all elements feed to a crop that it is looking for.

However, user input is always required by you the grower to set limits, create schedules and create your own feed formulas, the automated software helps with controlling all the things you use to have to do manually, opening a vent for instance and keeping a close eye on all data values. If the pH of the water gets too high for instance, our software will trigger an alarm, before you would have to test for pH your self or by some other semi-automated sensor. With our Climate Manager™, all data and controls become centralized to make things like monitoring and user input easier for you the grower

Control More with Greenhouse Automation Equipment

1. Outside Weather Station

 Ok, so we can’t control the weather outdoors, would be nice though wouldn’t it? But having some instrumentation on top of the greenhouse in the way of a professional weather station it great to read all outside weather conditions like temperature, solar, temperature, wind and rain conditions. These all affect the greenhouse and how you should make adjustments to the inside of the greenhouse, again all of these signals can be read, then trigger a control in the greenhouse, if the solar level gets too high, trigger all vents to open for instance.

2. temperature and Humidity conditions in all greenhouse compartments

Greenhouse temperatures rise under intense sunlight. This rise in temperature is referred to as “solar gain”. To enter the greenhouse, light has to travel through the greenhouse glass or plastic, in doing so the light loses some of its energy which is converted to heat. Without a cooling system, the temperature and humidity within the greenhouse can rise to over + 45 °C. To successfully optimize the environment within the greenhouse means countering the adverse effects of the external environment with the proper greenhouse controls and automation to ensure temperature and humidity levels stay optimal for crop health and growth.

3. Fan, Co2, HID lighting, shading, fog and pad control

With expandable control and modules for our greenhouse control equipment, there is no limit to what you can automate or control. Fans, Co2, Lighting, etc can all be configured and controlled by our growing software. This means that you will have precise control over the internal environment to optimize for the perfect growing conditions for your crop.

4. Irrigation and Misting Programs

Keep your crops fed well on a schedule with precise feed control, our systems work down to the milliliter (mL) which means that you will save on both water and fertilizer costs. Most growers report that they save around 30% on water costs and 40% on fertilizer costs annually. This not only means big savings for the grower but because of the exact formulas going out to the crops each day on a properly timed schedule, you will see a large increase in plant health yields as well.

 Irrigation Scheduling with Substrate Sensors

We have also introduced wireless sensors that measure and detect soil moisture to trigger irrigation feeds out to your crop. We can have up to 30 substrate soil sensors to measure temp, EC and Water Content (moisture) right within your growing medium. This is a great overall advantage to measure and see what is happening at the root level of the crop and make any adjustments in real time for better irrigation control.

5. Multi-staged Heating Programs

With multi-stage heating, you can bring up the temperature in the greenhouse with multiple heat sources and in stages. The name “stage” controller has an origin from the ability to stage the heating controls in multiple stages. Stage controllers bring two benefits to basic temperature control: an automatic sequence of operation, and remote sensing and monitoring.

 A single stage controller takes the place of several thermostats. Stage controls use a single sensor element to control both heating and cooling functions in a greenhouse zone. That sensor can be located among the plants while the controller can be located more conveniently and safely outside the plant environment for the grower to monitor and change input trigger values.

 These controllers divide the actions of the greenhouse heating and cooling equipment into stages, called a sequence of operation. A typical example would be the following six-stage temperature control system. Half of the unit heaters are turned on at a temperature setting of 60 degrees F. (16°C) and in the event that these cannot supply the required heat, the remainder heaters are turned on at 58 degrees F. (14°C).

Use of Solar Tunnel Dryer leads to beneficial

Solar Tunnel Dryer is a technology that is non-polluting and economical. Fruits, vegetables, spices can be dried in the solar tunnel dryer.

In our country, only 2 to 3 percent of the agricultural production is used. Due to the drying technique, the loss of the farmer may be reduced by 2 to 3 percent. To maintain sustainability, quality goods must be dried in the same way. Without using mineral fuel for non-conventional energy, the environment will not be contaminated by the environment. Due to the drying of the commodities properly, the cost of an agricultural product also increases. You have enough sunlight to be used for the drying process.

Solar Tunnel Dryer:

There is a good demand for dried foods worldwide. The dried foods are a great option for fresh foods. This technology is non-polluting and economically affordable. Fruits and vegetables have become available for drying technology.
Due to the drying of fruit slices or vegetables in the open sun, it is often damaged, because of it the possibility of damage from dust, rain and animals, pests, and birds. The quality of the product diminishes. To prevent this, the use of a solar tunnel dryer is beneficial.

Fruits, vegetables, spices can be dried in the solar tunnel dryer. This dryer is easy to use and maintain. Saves time, quality is maintained, quality is maintained.
18m × 3.75 m The size of solar tunnel dryer can be around 1 lakh 20 thousand rupees.
The thermal efficiency of the tunnel dryer is up to 18 o'clock.
Features of Technology:

Solar heat utilization to dry.
Easy creation technique
Solar Tunnel Dryer requires a space of 18mx375m × 2m for the production of 0.5 to 1.5 tonne of the product.
The size of the tunnel is semi-circular in which the hoop is also used.
Suryakirane absorption factor is 200 mm thick and UV Stabilized polyethylene is made from
The dryness of the dryer is made of cement concrete. It has a black cover.
A sprinkler is fixed at the same distance for ventilation.
The temperature in a solar tunnel dryer is 20 to 25 degrees Celsius above the outside temperature.
Due to the use of the dryer, saving 50% of the time.
This method requires 40 percent less labor than a conventional method.
Temperature control measures

The control system in the dryer needs to be controlled for the daytime sunlight and for the use of biodegradable hot air-based equipment.
There is a need for different temperature and humidity for each agricultural commodity.
Drying is done through various equipment.
Regulation of controlled condition is necessary
Google Translate for Business: Translator ToolkitWebsite Translator